Michiel van Mens met AI-Selfies: de kunst van het toeval

Tekst Nina Oomen Fotografie Michiel van Mens 

Dit artikel is gebaseerd op een artikel in DIGIFOTO PRO 2.2025

Een nieuwsgierig kind in de donkere kamer

Michiel groeide op in Haarlem en ontdekte fotografie via zijn vader. Hij had een donkere kamer waar Michiel als kind niet in mocht komen. ‘Ik mocht daar als kind van hem nooit komen en juist daarom vond ik het zo spannend,’ vertelt hij. ‘Het duurde nog wel een tijd voordat ik echt met fotografie begon, maar daar ligt waarschijnlijk het eerste zaadje.’

Tijdens zijn diensttijd kreeg hij de kans om fotografie serieus op te pakken. Hij werkte als fotograaf en bedrijfsjournalist bij Defensie. Onder begeleiding van een militair vakfotograaf, opgeleid aan de Fotovakschool in Den Haag, leerde hij de technische kneepjes van het vak. ‘Met een tas vol films en een camera reed ik door Europa om verslag te doen van grote militaire oefeningen. Daar schreef ik verhalen over en drukte de foto’s zelf af in de DOKA. Elke maand maakten we een prachtig tijdschrift. Het was een geweldige manier om het vak fotograaf te leren.’

Omdat hij als fotograaf bij Defensie werkte, kreeg hij professionele apparatuur. Hij begon met een Canon A1 en later een Canon F1. Na zijn diensttijd gebruikte hij vaak een Mamiya C330, een middenformaatcamera. ‘Het fijne aan analoog fotograferen is dat je goed leert kijken en moet weten hoe alles technisch werkt, zeker als je ook zelf afdrukt in de DOKA. Als jij de techniek niet beheerst, dan beheerst de techniek jou.’

Tussen ambacht en technologie

Na zijn diensttijd werkte Michiel aan persoonlijke projecten, zoals een documentaire over Amsterdam Oud-West en reizen door Oost-Europa. Toch werd fotografie geen fulltime beroep. ‘Ik wist gewoon niet hoe dat moest. En soms moet je ook het toeval omarmen.’

Hij besloot bedrijfskunde te gaan studeren, en via een vriend uit zijn militaire diensttijd kwam hij terecht in de wereld van Kunstmatige Intelligentie. ‘Begin jaren ‘90 was het economisch geen makkelijke tijd. Via een vriend uit mijn militaire diensttijd kwam ik terecht in de wereld van de Kunstmatige Intelligentie. Dat is natuurlijk weer iets heel anders, maar ik ben blij dat ik die kant op ging. Zo kon ik me blijven ontwikkelen in de fotografie, zonder dat ik concessies hoefde te doen.’

In zijn vrije tijd bleef hij fotograferen en combineren met andere kunstvormen, zoals gomdrukken en zeefdrukken. Vooral het combineren van moderne technologie met klassieke druktechnieken vindt hij interessant.

AI vóór het hip werd

Zijn fascinatie voor AI ontstond al in de jaren 80. ‘We gebruikten toen de afkorting ‘KI’, wat telkens voor hilariteit zorgde omdat het in het Nederlands ook Kunstmatige Inseminatie betekent,’ zegt hij lachend.

Begin jaren 90 richtte hij samen met een paar techneuten zijn eerste AI-start-up op. Ze ontwikkelden zelflerende systemen en waren overtuigd van de toekomst van deze technologie. ‘Wij geloofden er heilig in, maar achteraf gezien waren we waarschijnlijk net te vroeg.’

Hij herinnert zich een presentatie voor artsen, waarin hij software demonstreerde die hartritmestoornissen kon herkennen. ‘Het werkte uitstekend, maar de artsen wilden er niks van weten. Ik werd letterlijk het academisch ziekenhuis uitgeschopt. De voetafdruk heb ik nog steeds in mijn rug staan. Achteraf kunnen we er wel om lachen, maar toen kon ik wel janken.’

Van programmeur naar striptekenaar

Jaren later begon Michiel te experimenteren met het bewerken van foto’s via zijn eigen AI-algoritmes. Omdat hij kon programmeren, kon hij unieke beeldbewerkingen maken. Op een vrijdagmiddag veranderde een foto per ongeluk in een striptekening. ‘Ik liet een foto per ongeluk veranderen in een getekende comic. Dat gevoel was fantastisch, want nu lukte het me om iets te maken wat ik voorheen niet kon: tekenen.’

Niet elke foto bleek geschikt, dus richtte hij een eigen studio in huis in. ‘Ik had gelukkig een ruime woning, en daar stond een etage leeg. Die heb ik omgebouwd tot studio met een achtergrond en studiolampen. Ik deed alles zelf: van fotografie tot het ‘acteren’, de kleding en de visagie. Ik was wel een half jaar verder voordat ik eindelijk had uitgevogeld hoe dat allemaal moest.’

Voor Michiel draaide het niet om perfecte beelden. ‘De beelden hoefden niet per se goed of mooi te zijn, als ze maar geschikt waren om via mijn software omgezet te worden naar comic-stijl.’ Later gebruikte hij de resultaten ook voor zeefdrukken.

 

AI-selfies en het ongemak van perfectie

Hoewel hij veel AI-beelden zag langskomen, sprak dat hem aanvankelijk niet aan. ‘AI gebruikt beelden van anderen zonder toestemming of betaling. Dat voelt niet eerlijk.’ Zijn interesse werd pas echt gewekt toen hij ontdekte dat hij zijn eigen foto’s kon uploaden in Midjourney. ‘Dat vond ik wél interessant. Ik had door de jaren heen een enorme beeldbank opgebouwd met foto’s uit mijn studio en deze beelden kon ik nu een tweede leven geven!’

Hij begon te experimenteren met portretten en interieurscènes. Hij gebruikte tekstinstructies – prompts – om AI aan te sturen. ‘Je schrijft als het ware een verhaaltje waarin je vraagt om beide foto’s als uitgangspunt te nemen of erin te verwerken. Net als bij mijn eerste comic-tekening openbaarde zich voor mij een nieuwe wereld.’

Die wereld bleek grenzeloos. Maar het bleef zoeken naar wat wel en niet werkte. ‘Dat is gewoon een kwestie van heel veel doen en niet bang zijn om fouten te maken. Dan begin je gewoon weer opnieuw en heb je toch weer wat geleerd.’

Het werken met AI riep bij Michiel een bekend gevoel op. ‘Vooral als je langzaam zo’n AI-foto op het scherm ziet ontstaan. Het doet me denken aan de magie van de oude DOKA: een belicht vel papier in de ontwikkelaar leggen en dan een beeld zien opkomen. Dat vond ik altijd al een magisch moment.’

Soms raakte hij zelfs in de war door de resultaten. ‘Ik weet nog dat ik weer zo’n AI-selfie op mijn beeldscherm zag opdoemen en dat ik bij mijzelf dacht: yes, deze foto wil ik ook gaan maken. En dan het besef: maar je hebt hem toch al gemaakt? De foto staat toch op het beeldscherm? Dat was een vreemd, bijna verwarrend gevoel. Van wie is die foto eigenlijk? Toch van mij?’

Michiel noemt ze AI-selfies omdat ze zijn gebaseerd op zijn eigen portretten, maar het eindresultaat volledig fictief is. Hij merkte dat hij de spannendste beelden kreeg met minder alledaagse foto’s. ‘Ik voelde me soms net een regisseur en acteur tegelijk in een gefantaseerd decor, maar dan wel met echte foto’s.’

Toch merkte hij na een tijd dat het proces voorspelbaar werd. ‘Twee beelden uit mijn archief selecteren, eentje bewerken, uploaden, prompt schrijven, aanpassen, opnieuw finetunen... Het werd een trucje. De uitkomsten waren vaak té perfect.’

En dat begon te wringen. ‘Perfectie is saai. Net als een perfect gezicht: het is indrukwekkend, maar op den duur gaat het vervelen. Wat kunst spannend maakt, is juist de imperfectie. Misschien moet dat de volgende stap voor AI zijn: leren hoe je onvolmaaktheid inbouwt. Het zou fijn zijn als deze softwareprogramma’s in de toekomst meer ruimte bieden om het creatieve proces écht zelf te sturen.’

Volgens hem leren de huidige AI-systemen vooral van hun eigen perfectie, niet van menselijke intuïtie. Of dat op de lange termijn goed is? Dat blijft voor hem een open vraag.

Toekomstplannen tussen fotografie en technologie

Wat Michiel vooral aanspreekt in fotografie – en in AI – is het prikkelen van de verbeelding. ‘Een beeld dat je als kijker het verhaal in trekt is veel boeiender. Een foto mag best iets vertellen, maar niet het hele verhaal. Dat laatste stukje wil ik zelf nog invullen. En dat is bij deze AI-selfies ook zo. Ze geven een aanzet. En dan hoop ik dat jouw fantasie op hol slaat.’

Hij werkt nu aan drie nieuwe projecten:

• Eén draait om computer generated art, waarbij wiskundige formules visuele kunst opleveren. ‘Door die parabool rond een verticale as te laten draaien en dit proces steeds te herhalen, tekent de computer bij elke verschuiving een nieuwe lijn. Als hij elke lijn een andere kleur geeft, ontstaat er een fascinerend lijnenspel.’
• Een ander idee onderzoekt murals maken met drones. ‘Waarom zou je zoiets niet met een drone kunnen doen? Nu kun je een ontwerp uitprinten, lasersnijden of omzetten naar een zeefdruk. Dus als een printer een opdracht kan uitvoeren, waarom een drone niet? Hang er een spuitbus onder, programmeer de beweging, en je hebt een vliegende mural-maker.’
• Maar zijn grootste liefde blijft straatfotografie. ‘De vraag is: wat zijn hun karakteristieke stijlkenmerken? En kan ik die zelf toepassen? Hoe word ik een betere straatfotograaf? Voor mij is dat een mooi voorbeeld van jezelf blijven ontwikkelen. En dat zonder AI.’

Meer weten of volgen?

Wil je meer zien van Michiel van Mens?
Neem een kijkje op zijn website: vanmens.com
Of volg hem op Instagram: @michielvanmens